زندگی نامه

دکتر آلنوش طریان

ارمنیان ایران دیر زمانی است که در پهن دشت این کشور بزرگ و باستانی همواره حضوری پررنگ و تأثیرگذار در اعتلای علمی، فرهنگی، هنری و اقتصادی آن داشته اند و همواره از نخستین شهروندانی بوده اند که بلندترین گام ها را در عرصه های گوناگون برداشته اند. این خصلت و ویژگی ارمنیان هرگز محدود به جنسیت و سن خاصی نبوده و در واقع، زنان ارمنی نیز همگام با مردان با حضوری مؤثر در عرصه های گوناگون فرهنگی و هنری و همچنین با کنکاش در لایه های علوم و فنون مختلف و کشف و ابداع حقایق پنهان علمی نشان داده اند که می توانند تأثیری انکارناپذیر در سرنوشت و اعتلای علمی و فرهنگی کشور داشته باشند.

از جمله افرادی که پهنۀ علمی کشور را در نوردید و با جدیت و پشتکار فوق العاده ای که داشت توانست افتخار و اعتباری جهانی برای کشور و ملت خود کسب کند بانویی است والامقام و خُردجثه که نام و آوازه اش نمی تواند جدای از دستاوردهای علمی کشور، به ویژه، در زمینۀ فیزیک و مطالعات مربوط به افلاک باشد، بانویی بزرگوار که مصداقی کامل از دانشمندی متعهد به کشور و ملت خود است، استادی که عاشقانه بهترین سال های زندگی خود را صرف یادگیری و سپس، آموزش آموخته های خود به نسل جدید کرد. استاد آلنوش طریان، بی تردید، از نخستین پایه گذاران علم اختر فیزیک در ایران است که هم زمان با تأسیس مؤسسۀ ژئوفیزیک دانشگاه تهران و شاید هم قبل از آن، نظاره گر بزرگ ترین و شگرف ترین پدیدۀ عالم هستی، آفتاب آتشین، بوده است.

دکتر آلنوش طریان، که تمامی زوایای زندگی خود را با آسمان، علم افلاک و ستارگان پیوند زده، در 9 نوامبر1920م/25بهمن 1299ش، در تهران و در خانواده ای روشنفکر و هنرمند به دنیا آمد. پدر و مادرش، آرتو و وارتو(لالا) طریان از هنرمندان قدیمی تئاتر ایران بودند. این زوج هنرمند، که از 1916م برروی صحنۀ تئاتر ارمنیان تهران ظاهر شدند، در واقع، فعالیت هنری خود را رسماً از 1914م آغاز کرده بودند و در این مدت، به دو هنرمند اصلی صحنه های تئاتر ارمنیان تهران تبدیل شدند. از 1920 ـ1930م گروه های مختلفی در عرصۀ تئاتر ارمنیان فعالیت می کردند که در این میان استودیو دراماتیک، متعلق به آرتو طریان، جایگاهی خاص در بین جوانان تهرانی داشت. وارتو طریان نیز، در 1933م، با کارگردانی نمایشنامۀ تهدید، اولین زن ایرانی ای بود که در مقام کارگردان یک نمایشنامه ظاهر شد.

• 

  دکتر آلنوش طریان

• 
• 

  آرتو طریان،پدر دکتر آلنوش طریان

• 

  آرتو و وارتو طریان،پدر و مادر دکتر آلنوش طریان

• 

  دکتر آلنوش طریان

دکتر آلنوش طریان در مورد والدینش می گوید: (( پدر و مادر من طرزفکر بسیار روشن و مدرنی داشتند و از آن والدینی نبودند که مانع تحصیل من شوند یا رشتۀ خاصی را بر من تحمیل کنند اما از آنجا که خود هنرمند بودند و من نیز چند وقتی تجربۀ نویسندگی داشتم ترجیح می دادند که رشتۀ ادبیات را دنبال کنم ولی زمانی که دریافتند می خواهم در رشتۀ فیزیک ادامۀ تحصیل دهم هیچ گونه مخالفتی از خود نشان ندادند و همواره مشوق و پشتیبان من در این راه بودند)).

آلنوش طریان در شش سالگی وارد مدرسۀ ارمنیان تهران شد و نه سال در آنجا تحصیل کرد. سپس، برای تکمیل تحصیلات دورۀ متوسطه، به مدت دو سال نیز در مدرسۀ انوشیروان دادگر به تحصیل پرداخت. وی در این مورد می گوید: (( در آن زمان، در مدارس ارمنیان تنها تا کلاس نهم تدریس می شد و من، پس از اتمام دورۀ نه ساله در مدرسۀ ارمنیان، برای تکمیل تحصیلات به مدت دو سال به مدرسۀ انوشیروان دادگر، که متعلق به زرتشتیان بود، رفتم. دلیل انتخاب این مدرسه هم نزدیک بودن آن به منزل ما بود)).

دکتر طریان، پس از اتمام تحصیلات متوسطه و با گذراندن دورۀ تهیه در دانشگاه تهران، به منزلۀ دانشجوی رشتۀ فیزیک وارد دانشگاه تهران شد. در آن زمان، به علت کمی تعداد دانشجویان رشتۀ فیزیک هنوز برای این رشته کنکور برگزار نمی شد اما قبول شدن و تحصیل در آن بستگی به معدل دورۀ متوسطۀ محصلان و نمرات آنان در دورۀ تهیه داشت. آنها برای قبولی در این رشته می بایست از معدل بسیار بالایی برخوردار می بودند و دکتر طریان نیز با داشتن کارنامه ای عالی و نمرات ممتاز موفق به ادامۀ تحصیل در این رشته شد. او در مورد اینکه چرا رشتۀ فیزیک را برگزیده می گوید: (( وقتی شما درسی را با معلمی خوب شروع می کنید مجذوب آن درس می شوید و من هم مجذوب فیزیک شدم چون معلمان بسیار خوبی در این درس داشتم)). او همچنین می گوید: (( من به پدرم گفتم که می خواهم کاری کنم که از عهدۀ هرکسی بر نیاید. از بچگی دیده و شنیده بودم که چطور مردم مثلاً می گویند: دخترها نمی توانند ریاضی بخوانند یا فلان کار را انجام دهند و این همیشه باعث آزردگی من می شد و می خواستم ثابت کنم که دختر یا پسر بودن فرقی ندارد و اگر انسان استعداد و پشتکار کافی داشته باشد، از عهدۀ هر کاری بر می آید و ثابت هم کردم)).

دکتر طریان، در خرداد 1326ش، با درجۀ لیسانس در رشتۀ فیزیک، از دانشکدۀ علوم دانشگاه تهران فارغ التحصیل و در مهر همان سال نیز در سمت کارمند آزمایشگاه فیزیک دانشکدۀ علوم در دانشگاه تهران استخدام شد. یک سال بعد به سمت متصدی آزمایشگاه های دانشکدۀ علوم دانشگاه تهران منصوب شد و کمتر از یک سال زیر نظر دکتر محمودیان، رئیس آزمایشگاه های دانشگاه تهران، سرپرستی آزمایشگاه های این دانشگاه را بر عهده گرفت.

ایشان، پس از تلاش های فراوان برای گرفتن بورس و تحصیل در خارج و به دنبال عدم موفقیت در این زمینه، در تابستان 1328ش، با توصیه و تشویق پدر و با هزینۀ شخصی برای ادامۀ تحصیل در رشتۀ فیزیک اتمسفر، در دانشگاه پاریس، عازم فرانسه شد و با شناختی که از پروفسور دارموا، از اساتید بزرگ فرانسه و دانشگاه سوربن داشت، اجازۀ شرکت در کلاس های ایشان را کسب کرد. وی در 1335ش موفق به دریافت مدرک دکتری، با درجه ای عالی، از دانشگاه پاریس شد و بلافاصله به ایران بازگشت. وی در مورد خاطرات دوران تحصیلش در دانشگاه پاریس چنین می گوید: (( یکی از بهترین خاطرات من در طی تحصیل در فرانسه آشنایی کوتاه مدت من با ایرن کوری، دختر ماری کوری، دانشمند معروف، بود. ماری کوری از دوران بچگی همواره بزرگ ترین الگوی من در زندگی بوده است. کار کردن در آزمایشگاه، کنار دختر وی، حتی برای مدتی کوتاه، افتخار بسیار بزرگی برای من محسوب می شد)).

استــاد طریــان بلافاصله پس از بازگشت به ایران از سوی دانشگاه تهران دعوت به همکــاری و تدریس شــد. او ابتدا، در سمت دانشیار فیزیک، واحد ترمودینامیک را تدریس می کرد اما بعد به منزلۀ استاد واحد فیزیک ستارگان، که پس از ورود دوبارۀ ایشان به دانشگاه افتتاح شده بود، به تدریس پرداخت. وی در این مورد می گوید: (( پیش از آنکه من فیزیک ستارگان را در دانشگاه تدریس کنم این درس وارد دانشگاه های ایران نشده بود و تنها علم نجوم تدریس می شد آن هم نه در رشتۀ فیزیک بلکه ریاضی. زمانی که از من برای تدریس در دانشگاه دعوت کردند، از آنجا که دستیار دکتر روشن بودم، در ابتدا ترمودینامیک تدریس می کردم اما پس از مدتی قرار شد برای اولین بار در ایران و به صورت مستقل درس فیزیک ستاره ها را برای دانشجویان رشتۀ فیزیک تدریس کنم)).

در 1338ش، دولت فدرال آلمان غربی بورسی در زمینۀ مطالعۀ رصدخانۀ خورشیدی در اختیار دانشگاه تهران گذاشت و از آنجا که رصدخانۀ فیزیک خورشیدی و استروفیزیک دانشگاه تهران نیز، با همکاری دکتر طریان، در شرف تأسیس بود دانشگاه وی را برای این کار در نظر گرفت و پس از مدتی کاغذبازی و با تأخیری دو ساله دکتر طریان بالاخره به آلمان رفت و مشغول فعالیت های تحقیقاتی شد. سه سال پس از عزیمت به آلمان، دکتر طریان به مقام استادی ارتقا پیدا کرد و نخستین بانوی ایرانی ای لقب گرفت که در کشور، در رشتۀ فیزیک به مقام استادی، که در آن زمان کرسی استادی نامیده می شد، نایل شده است.

استاد طریان در 1345ش به عضویت کمیتۀ ژئوفیزیک دانشگاه تهران درآمد و سه سال بعد؛ یعنی، در 1348ش، رسماً به ریاست گروه تحقیقات فیزیک خورشیدی مؤسسۀ ژئوفیزیک این دانشگاه منصوب شد.

دکتر طریان، مادر نجوم ایران و بنیان گذار نخستین رصدخانه و تلسکوپ خورشیدی در تاریخ نجوم کشور، دانشجویان فراوانی را با مباحث مربوط به فیزیک آشنا و تجربۀ کار با تلسکوپ و دیگر ابزار رصدخانه ای را برای آنها امکان پذیر ساخت. وی پس از 32 سال خدمت صادقانه به کشورش و پرورش اساتیدی ارزشمند در 15شهریور 1358ش بازنشسته شد.

استاد آلنوش طریان در 14 اسفندماه 1389ش، چشم از جهان فروبست. مراسم ترحیم بانوی فیزیک ایران در 16 اسفند، در کلیسای حضرت مریم برگزار شد.

مهم ترین خدمات علمی دکتر طریان عبارت اند از:

ـ پایه گذاری نخستین رصدخانۀ فیزیک خورشیدی

ـ پایه گذاری نخستین تلسکوپ خورشیدی

ـ ارائۀ درس های فیزیک خورشیدی و اختر فیزیک برای نخستین بار در ایران

لوح های تقدیر اهدا شده به استاد طریان عبارت اند از:

نشان مسروپ ماشتوتس از طرف عالی جناب جاثلیق آرام اول، رهبر مذهبی ارمنیان جهان، حوزۀ سیلیسیه

لوح تقدیر از طرف وزارت رفاه و تأمین اجتماعی، به مناسبت کسب عنوان پیش کسوت برجستۀ کشوری، اهدا شده به دست آقای صادق محصولی

لوح تقدیر از طرف مدیریت سازمان علوم و ستاره شناسی تهران، شهرداری منطقۀ یک، خانم نیلوفر قاسمی وش

لوح سپاس از طرف دکتر کیوان دواتگران، مدیر کل دفتر امور سالمندان

لوح تقدیر از طرف دانشکدۀ فیزیک دانشگاه تهران

لوح تقدیر از طرف انجمن نجوم آماتوری ایران

لوح تقدیر از طرف دکتر ابوالحسن فقیه، رئیس سازمان بهزیستی کشور، به مناسبت روز جهانی سالمندان(1385ش)

لوح تقدیر از طرف مؤسسۀ ژئوفیزیک ایران؛ آقای دکتر نبی بید هندی، رئیس مؤسسۀ ژئوفیزیک(1385ش)

لوح تقدیر از طرف دفتر ریاست جمهوری، دکتر زهره طیب نوری زاده، مشاور رئیس جمهور و رئیس مرکز زنان و خانواده، به مناسبت کسب عنوان بانوی نمونۀ فرهیختۀ سال و بزرگداشت هفتۀ زن (تیرماه 1385ش)

لوح تقدیر از طرف انجمن خیریۀ بانوان ارامنۀ تهران(1385ش)

لوح یادبود از طرف انجمن فرهنگی بیستون(1388ش)

دریافت عنوان پیش کسوت نمونۀ کشور، از طرف سازمان بازنشستگی کشور، در چهارمین همایش پیش کسوتان ایران(آذر 1388ش)

لوح سپاس از طرف سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی، آقای علی اکبر اشعری، مشاور رئیس جمهور و رئیس سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی(1389ش)

لوح تقدیر از طرف مؤسسۀ ترجمه و تحقیق هور و انجمن خیریۀ بانوان ارامنۀ تهران(1389ش).

نودمین سالگرد تولد یک ستاره

بزرگداشت مقام شامخ دکتر آلنوش طریان، نخستین استاد فیزیک زن در تاریخ ایران

در 18 آبان 1389ش، در باشگاه فرهنگی ـ ورزشی آرارات تهران، با همت مؤسسۀ ترجمه و تحقیق هور و با همکاری انجمن خیریۀ بانوان ارامنۀ تهران مراسمی به منظور بزرگداشت مقام شامخ دکتر آلنوش طریان، نخستین استاد فیزیک زن در تاریخ ایران، برگزار شد. هدف اصلی از برگزاری این مراسم برپایی جشنی خاطره انگیز به مناسبت نودمین سالروز تولد ایشان بود و مؤسسۀ ترجمه و تحقیق هور به همراه انجمن خیریۀ بانوان ارامنۀ تهران قصد داشتند تا در کنار جمعی صمیمی، ضمن تشکر، قدردانی و تقدیر از یک عمر فعالیت علمی دکتر طریان، تولد ایشان را نیز جشن بگیرند.

در این مراسم، علاوه بر اعضای مؤسسۀ ترجمه و تحقیق هور و انجمن بانوان ارامنۀ تهران، دکتر لیلیت طریان، مجسمه ساز نامی، دختر عموی دکتر طریان و آناهید طریان، برادرزادۀ ایشان؛ گریگور آراکلیان، سفیر تام الاختیار جمهوری ارمنستان در ایران به همراه چند تن از اعضای سفارت ارمنستان در ایران؛ اسقف اعظم بابکن چاریان، خلیفۀ ارمنیان اصفهان و جنوب کشور؛ تنی چند از اعضای خلیفه گری ارمنیان تهران و اصفهان؛ گئورک وارطان، نمایندۀ ارمنیان تهران و شمال کشور در مجلس شورای اسلامی؛ روبرت بگلریان، نمایندۀ ارمنیان اصفهان و جنوب کشور در مجلس شورای اسلامی؛ دکتر حسن غفوری فرد، عضو هیئت رئیسۀ مجلس شورای اسلامی؛ دکتر رضا امرالهی، رئیس دانشکدۀ علوم هسته ای و فیزیک؛خانم دکتر منیژه رهبر، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران و رئیس شاخۀ فیزیک دانان؛ مهندس اشعری، رئیس کتابخانۀ ملی؛ دکتر قنبری، رئیس انجمن نجوم ایران؛ دکتر مهدی چمران، رئیس شورای اسلامی شهر تهران و خانم دکتر ابتکار، رئیس کمیتۀ محیط زیست شورای اسلامی شهر تهران؛ خانم دکتر شهرتاش، مدیر اجتماعی مرکز امور زنان و خانواده در نهاد ریاست جمهوری؛ مهندس حسینی، مدیر آسایشگاه توحید به همراه تنی چند از کارکنان آسایشگاه؛ اعضای هیئت تحریریۀ روزنامۀ آلیک و فصلنامۀ پیمان، نمایندگانی از خبرگزاری های رسمی مانند ایسنا و ایرنا و شمار زیادی از اساتید دانشگاه ها، همکاران، شاگردان و دوستداران دکتر طریان حضور داشتند.

در این مراسم، مجری برنامه، خانم تالین بندری، حقوقدان و از اعضای هیئت رئیسۀ مؤسسۀ ترجمه و تحقیق هور، با خوش آمدگویی به حضار و تشکر از حضور گرم و صمیمانۀ آنها سخنان خود را چنین آغاز کردند: (( مؤسسۀ ترجمه و تحقیق هور و انجمن خیریۀ بانوان ارامنۀ تهران افتخار دارند تا امشب، در نودمین سالگرد تولد بانوی نجوم ایران، دکتر آلنوش طریان، مراسم بزرگداشتی را با حضور شما عزیزان و همراهان همیشگی برگزار کنند)).

تالین بندری

خانم بندری، پس از ارائۀ شرح حال کوتاهی از زندگی پربار و فعالیت های علمی دکتر طریان، سخنان خود را با ذکر خاطره ای زیبا از گفته های خانم طریان ادامه دادند: (( دکتر طریان می گویند: یک روز یک نفر از مادرم پرسید اگر شما نمی توانستید هم پسر و هم دخترتان را برای تحصیلات عالیه بفرستید از بین آنها کدام را می فرستادید؟ مادرم در جواب گفت: دخترم را. و ادامه داد: مرد از هر راهی می تواند امرار معاش کند اما زن باید کاری داشته باشد مطابق شخصیت و آبروی خودش. آیا یک زن تحصیل کرده قادر خواهد بود فرزندان بهتری تربیت کند یا یک مادر بی سواد؟ خیلی سخت است که یک مادر تحصیل نکرده فرزندانی درست تربیت کند و تحویل جامعه دهد.

بله، ایشان تربیت شدۀ چنین مادری هستند. از ویژگی های شخصیتی بارز دکتر طریان می توان به مهربانی، منش و برخورد انسانی، اعتقاد راسخ به تحصیل جوانان و مخصوصاً، زنان و حس میهن پرستی شدید ایشان اشاره کرد. نودمین سالگرد تولد بانوی نجوم ایران را به ایشان تبریک می گوییم و از خداوند منان برای ایشان آرزوی سلامتی و طول عمر داریم)).

در بخش بعدی برنامه، فیلمی از دکتر طریان، که از سوی صدا و سیمای جمهوری اسلامی در 1385ش تهیه شده بود و در آن دکتر طریان خاطراتی زیبا از والدین، دوران کودکی، جوانی، دانشجویی و استادی خود نقل کرده بودند، به نمایش گذاشته شد.

خانم منیژه رهبر

نخستین سخنران مراسم، خانم منیژه رهبر، دارای دکترای مهندسی نقشه برداری از دانشگاه امپریال کالج لندن، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، نایب رئیس انجمن فیزیک ایران و سردبیر مجلۀ رشد آموزش فیزیک بودند. ایشان ضمن تشکر از هیئت برگزارکنندۀ مراسم در مورد نحوۀ آشنایی شان با استاد طریان گفتند: (( من به خوبی به یاد دارم اولین باری که با نام دکتر آلنوش طریان آشنا شدم هنوز دانش آموز بودم و در مجله ای علمی خواندم که دو خانم در دانشگاه تهران، برای اولین بار در ایران، به کسب درجۀ استادی نائل شده اند: خانم دکتر دبیری، از دانشکدۀ ادبیات و خانم دکتر آلنوش طریان، در رشتۀ فیزیک، از دانشکدۀ علوم. این موضوع برای من، که هنوز وارد دانشگاه نشده بودم، بسیار الهام بخش بود و بعدها تبدیل به یکی از قوی ترین انگیزه های من برای ادامۀ تحصیل در رشتۀ فیزیک شد.

شروع تحصیلات من در این رشته هم زمان با مقطعی بود که دکتر طریان در دانشکدۀ علوم دانشگاه تهران دانشیار ترمودینامیک بودند و در آزمایشگاه ترمودینامیک فعالیت می کردند. در ذهن من و فکر کنم تمام دانشجویانی که به نحوی با ایشان سر و کار داشته اند، خاطرات بسیار زیبایی از نحوۀ تدریس و مهربانی های ایشان نقش بسته. ما، با اینکه دانشجوی ایشان نبودیم، همواره از نظرات و ایده های ارزشمندشان در آزمایشگاه استفاده می کردیم. در آن زمان، درس فیزیک ستاره ها هنوز به طور رسمی تدریس نمی شد و از آنجا که بحث فیزیک هسته ای مبحثی تازه بود ما جذب این رشته شدیم و به همین خاطر آن طور که باید و شاید نتوانستیم از محضر ایشان استفاده کنیم اما صداقت، سادگی و صمیمیت ایشان حتی برای ما، که دانشجویان رشته های دیگر بودیم، همواره زبانزد بود و ایشان همواره مانند مادر و خواهری مهربان پشتیبان ما و مخصوصاً دانشجویان دختر بودند.

به نظر من جای تأسف است که ایشان مدت طولانی تری به فعالیت دانشگاهی خود ادامه ندادند زیرا در 1358ش، که ایشان تقاضای بازنشستگی کردند، هنوز می توانستند دانشجویان بیشتری تربیت کنند و جوانان بیشتری از محضر ایشان بهره مند شوند. ایشان علاوه بر اینکه در رشتۀ خودشان می توانستند منشأ اثر بسیار مفیدی باشند با بزرگ منشی و صداقت خاصی که داشتند می توانستند انگیزۀ بسیار مهمی برای جوانان برای ادامۀ تحصیل باشند.

به هرحال، من این سعادت را داشتم که در محضر ایشان حضور داشته باشم و از بار علمی، تجربیات و بزرگواری هایشان بهره مند شوم و امروز اگر توانسته ام قدمی در راه علم و دانش بردارم، بدون اغراق، در اثر تشویق ها و راهنمایی های خالصانۀ ایشان بوده است.

مهندس گئورک وارطان

استاد طریان در بخشی از خاطرات خود که برای یکی از مجلات علمی بازگو کرده بودند می گویند که ماه و خورشید پسر و دختر من هستند اما من در اینجا می خواهم خدمت ایشان بگویم که همۀ دانشجویان و فارغ التحصیلان رشتۀ فیزیک فرزندان شما هستند و شما مادر عزیز و بزرگواری بودید که انگیزه و علاقۀ ما را در این رشته تقویت کردید و باعث شدید که ما با عشق در این رشته فعالیت کنیم)).

پس از سخنان صمیمانۀ دکتر رهبر، گروه کُر زوارتنوتس، به رهبری ادیک تامرازیان، آهنگ ساز و هنرمند توانای ارمنی، دو قطعۀ بسیار زیبا، به نام های وصف معلم و ایران، اجرا کردند.

در بخش بعدی برنامه، مهندس گئورک وارطان، نمایندۀ ارمنیان تهران و شمال کشور در مجلس شورای اسلامی، سخنرانی جامعی در وصف خانم طریان و تأثیر فعالیت های ایشان در عرصۀ علمی کشور ایراد کردند که متن کامل سخنان ایشان در پایان گزارش ارائه شده است.

پس از سخنان پرمحتوای مهندس گئورک وارطان، خانم بندری، به منزلۀ نمایندۀ هیئت برگزارکنندۀ مراسم، ضمن تشکر از مدیریت و کارکنان خانۀ سالمندان توحیــد برای ایشان آرزوی توفیق روزافزون کردند.

در ادامــۀ برنامه قطعــاتی زیبـــا از موسیقی ارمنی، با هنرمندی آرا کاراپتیــان و تِما هاکوپیــان، به اجرا درآمد و تِنی هاکوپیان نیز با صدای دلنشین پیانو آنها را همراهی می کرد.

دکتر حجت الحق حسینی

از دیگر مهمانان مراسم، که با اشاره به بخش هایی از کتاب زندگی نامۀ خانم طریان تأکیدی دوباره داشتند بر ارزش علمی فعالیت های ایشان در عرصۀ علمی کشور، دکتر حجت الحق حسینی، نویسندۀ زندگی نامۀ دکتر طریان، مشاور ارشد و عضو هیئت علمی مرکز ستاره شناسی تهران و امین دکتر طریان در انتقال کتابخانۀ شخصی ایشان به کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی، بودند. دکتر حسینی در توصیف دکتر طریان و نحوۀ همکاری با ایشان گفتند: (( امروز، روز تولد دکتر طریان، مصادف است با روز جهانی علم که تقارنی زیبا و پرمعنی است. متأسفانه، من توفیق آن را نداشتم که در زمینۀ درسی و دانشگاهی در محضر دکتر طریان حضور داشته باشم و از چشمۀ علمی ایشان بهره مند شوم اما به دو مناسبت افتخار آن را داشته ام که در خدمت دکتر طریان باشم: نخست طی نگارش زندگی نامۀ ایشان و سپس، در جریان انتقال کتابخانۀ شخصی شان به کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی که همین مناسبات هم برای برانگیخته شدن احساس تقدیر و سپاس من نسبت به این بانوی دانشمند کافی بود و من خوشبختم از اینکه موقعیتی این چنینی برای آشنایی با جوانب مختلف زندگی ایشان در اختیار داشته ام، تجربه ای که هرگز فراموش نخواهم کرد. در پایان، می خواهم این روز فرخنده را خدمت استاد گرامی تبریک عرض کنم و از خداوند متعال تقاضای عمری طولانی برای ایشان دارم)).

در ادامه خانم دکتر شهرتاش، مدیر اجتماعی مرکز امور زنان و خانواده در نهاد ریاست جمهوری، به ایراد سخنرانی پرداختند. ایشان در بخشی از سخنانشان گفتند: (( حقیقتاً گاهی کلمات، با تمام رسایی و گویایی شان، زمانی که نمی توانیم احساسات عمیق قلبی خود را در قالب جملات بیان کنیم بسیار قاصر می شوند. قدردانی از مقام واقعی علم، قدردانی از انبیا و اولیای خداست که برای زدودن جهل از ذهن بشر این همه رنج و زحمت را تحمل کردند. دکتر طریان عزیز از پیشگامان عرصۀ علم هستند و به فرمودۀ قرآن کریم: پیشگامان ایشان اند و ایشان مقرب به درگاه الهی.

خانم دکتر شهرتاش

باید اذعان کنیم که پیشتازی علمی امروز فرزندان این مرز و بوم مرهون پیشگامی عزیزان و بزرگانی چون استاد آلنوش طریان است، عزیزی که سال های متمادی از عمر گران قدر خود را صرف شناساندن رمز و راز هستی و نشان دادن عظمت خالق بزرگ در چشم مخلوقات کردند و ما هرگز این گونه تلاش ها را، که در جبهۀ علم و دانش صورت می گیرد و همچنین جان فشانی ها و ازخودگذشتگی های هم وطنان ارمنی مان را در طول دوران دفاع مقدس فراموش نخواهیم کرد و همواره قدردان آنها خواهیم بود. بنده مراتب احترام قلبی خود را به نمایندگی از طرف خانم مجتهد زاده، رئیس مرکز امور زنان و خانوادۀ نهاد ریاست جمهوری، خدمت این عزیز عرض می کنم، بانوی بزرگی که در رشتۀ فیزیک ستاره ها و نجوم آنچنان تلاش کرد و درخشید که خود تبدیل به ستاره ای درخشان در آسمان علم و دانش شد)).

در این مراسم، همچنین خانم بندری از طرف هیئت برگزارکننده از کلیۀ انجمن ها، مؤسسات، اشخاص و دوستانی که با گل، لوح تقدیر و هدایای مختلف از دکتر طریان تقدیر به عمل آورده بودند تشکر و به دلیل آنکه به علت ضیق وقت و کم بودن فرصت و همچنین وضعیت جسمانی دکتر طریان زمان لازم برای شنیدن سخنان این عزیزان نبود عذرخواهی کردند.

در بخش بعدی، آقای روبرت مارکاریان متن پیام اسقف اعظم سبو سرکسیان، خلیفۀ ارمنیان تهران و شمال کشور، را برای حضار قرائت کردند که متن کامل پیام ایشان نیز در پایان گزارش ارائه شده است.

پس از قرائت پیام اسقف اعظم، با دعوت از اسقف اعظم بابکن چاریان، خلیفۀ ارمنیان اصفهان و جنوب کشور؛ گئورک وارطان، نمایندۀ ارمنیان تهران و شمال کشور در مجلس شورای اسلامی؛ روبرت بگلریان، نمایندۀ ارمنیان اصفهان و جنوب کشور در مجلس شورای اسلامی و نیز جناب آقای دکتر حسن غفوری فرد، عضو هیئت رئیسۀ مجلس شورای اسلامی لوح تقدیری از طرف هیئت برگزارکننده به استاد آلنوش طریان اهدا شد.

دکتر حسن غفوری فرد

صحبت های آقای دکتر حسن غفوری فرد حسن ختامی بود برای این برنامه. ایشان در سخنان خود فرمودند: (( ظاهراً من قدیمی ترین شاگرد استاد طریان در این جمع هستم. من در 1342ش، که ایشان در آزمایشگاه ترمودینامیک مشغول بودند، افتخار آن را داشتم که دانشجوی ایشان باشم و بعدها هم دروس دیگری را در خدمت ایشان گذراندم. همان طور که قبلاً هم ذکر شد ایشان همیشه گفته اند که دختری به نام ماه و پسری به نام خورشید دارند که نشان دهندۀ میزان علاقه مندی ایشان به نجوم و حل شدنشان در علم و دانش و به خصوص، علم اختر فیزیک است، که خود بنیان گذار آن بودند.

ایرانیان همواره ملتی فرهنگی و فرهنگ دوست بوده اند. ملت ما همواره برای فرهنگیان و اصحاب علم و دانش احترام بسیاری قائل بوده است و من امروز این افتخار را دارم که در جشن سالگرد تولد این بانوی بزرگوار، که به حق مادر علم اخترشناسی و اختر فیزیک کشور شناخته شده اند، شرکت کنم و افتخار می کنم که سعادت شاگردی ایشان را داشته ام. هم وطنان ارمنی ما خدمات ارزنده ای در عرصه های مختلف علمی، فرهنگی، ورزشی و صنعتی انجام داده اند و می دهند. آنها هرگز جدای از ملت ما نبوده اند و ما همواره سپاسگزار و قدردان زحمات و خدمات بی شائبۀ ایشان هستیم.

امیــــر المؤمنیــن، حضــرت علــی (ع)، در گوشه ای از بیانات خود، در مورد اهمیت علم و دانش و احترام کسانی که اصحاب آن هستند، می گوید: من بندۀ کسی هستم که به من کلمه ای بیاموزد. مردم ایران زمین نیز با احترام به علم و دانش بزرگ شده و احترام به فرهنگیان و بانیان علم و دانش همواره از ارزش های اولیۀ آنها بوده است. بنده به منزلۀ یکی از شاگردان کوچک علم فیزیک کشور افتخار می کنم که امروز در جشن بزرگداشت این استاد گران قدر شرکت دارم و می خواهم یادآور شوم که بنده چه به منزلۀ یک فیزیک دان و چه به منزلۀ یک دانشجو و فرزند همواره در خدمت ایشان خواهم بود. برای استاد طریان عزیز و تمام ارمنیان کشور آرزوی موفقیت و توفیق روزافزون دارم)).

در پایان شمع های کیک زیبای نودمین سالروز تولد دکتر آلنوش طریان برافروخته شد و از میهمانان پذیرایی به عمل آمد.[1]

• 

  دکتر آلنوش طریان

• 

  دکتر آلنوش طریان

• 

  اهدای لوح تقدیر به دکتر آلنوش طریان،از سوی موسسه ترجمه و تحقیق هور و انجمن بانوان ارمنیان تهران به دست دکتر حسن غفوری فرد

دعایی بر تداوم مهتاب عمر بانوی نجوم ایران[2]

مهندس گئورک وارطان

در بحث از ماهیت حقیقی انسان، فیلسوفان می گویند که انسان جهان کوچک است حال آنکه حکمای الهی یا عارفان می گویند انسان جهانی است بزرگ.

حکما گویند آدمی عالم صغرا است و حکمای الهی گویند آدمی عالم کبرا است زیرا آن علم حکما بر صورت آدمی مقصور بود و علم این حکما در حقیقتِ حقیقتِ آدمی موصول باشد.

صرف نظر از عقاید متین عالمان و حکیمان روزگار واقعیتی است که انسان ها به دلیل افق بر آمده از ذات خود در زمرۀ جهانیان کوچک اندام یا عالمیان بلندمرتبه قرار می گیرند.

پروردگار لایزال، پس از آفرینش هستی، حد کمال را در آفرینش انسان به منصۀ ظهور گذاشت و آنچنان مرتبتی برای وی قائل شد که فرشتگان را نیز به تکریم آدمی امر کرد. شاید این در نتیجۀ سرشت پاک به امانت سپرده شده در نهاد برخی انسان هاست که ایشان را در شمار آنانی قرار می دهد که با کنجکاوی و شوقی خاص در صدد پژوهش و تحقیق در چگونگی شکل گیری و کارایی پدیده هایی بر می آیند که ساخته و مصنوع پروردگار متعال است و انسان را فقط یارای دریافتن بازتاب های آن بر طبیعت و جهان وجود دارد. طبیعتاً، این گونه انسان ها دارای طیف فکری وسیع و بینش دینی قدرتمندی نیز هستند. انسان هایی که به تعریف عام موجود از منظومۀ شمسی بسنده نمی کنند و در پی دریافتن واقعیت های نهفته در پس این سامانۀ ستاره ای متشکل از خورشید و اجرام فضایی، که در گرانش آن هستند، بر می آیند، در پی یافتن این راز که چگونه اجرامی شامل هشت گویال، پنج گویال کوتوله، 162 قمر و توده چون گویالچه ها، دنباله دارها و گردمیان گویالی همگی در گرانش خورشید قرار گرفته و با نظمی خاص از ازلیت ذهن محدود انسانی تا ابدیت نا محسوس کیهانی وجود داشته اند و همچنان بی کم و کاست در گردش خود به دور کهکشان های نا شناخته ادامه می دهند، انسان هایی که در پی یافتن پاسخی بر ندانسته های این مخلوق فانی مرزهای چند ده میلیون کیلومتری را در نوردیده اند و به دنبال یافتن پاسخی در خور برای تناقضات آشکار موجود در واقعیت های زیستگاه خود با عطارد، همسایه ای که در هشتاد میلیون کیلومتری کرۀ خاکی قرار دارد، بر می آیند، انسان هایی که عمر خود را بر پایۀ یافتن پاسخی در خور برای این معمای هستی استوار ساخته اند تا بیابند چگونه است که زحل علی رغم حجم ده برابری اش در مقایسه با کرۀ زمین به قدری کم چگالی است که درصورت افتادن در آب بر روی آن غوطه ور خواهد ماند؟

خلقت و آفرینش کائنات و افلاک همواره ذهن جست و جوگر انسان را به خود مشغول داشته است. اینکه چگونه هر روز در ساعتی مشخص خورشید عالم تاب و زیبا به ما رخ می نمایاند و باز چگونه و بر اساس چه حکمتی، در وقتی معین، ماه با وزانت و متانت وصف ناپذیری بر جای خورشید می لمد و یا ستارگانی که هر شب آسمان را نور باران می کنند از مکنوناتی است که خداوند قادر و دانا راز چگونگی آفرینش آن را می داند و بس. اما اینکه خداوند اساس این تحول آسمانی را که هزاران قرن متمادی هر روز رخ می دهد و آدمیان را به نحوی شادمان و مسرور می سازد بر چه پایۀ علمی ای استوار ساخته مورد توجه انسان های خاص بوده است.

تکرار هر روزۀ طلوع و غروب خورشید و تلألو مهتابی که سرمنشأ و الهام بخش بروز احساسات بسیاری از آدمیان بوده است باعث شده که توجه انسان ها تنها به زیبایی و فواید طبیعی آنها معطوف شود.

اما هستند انسان های کاملی که حمد و ثنای پروردگار را در پیشرفت های علمی خود جامۀ عمل پوشانیده اند و همواره در صدد این خیر برآمده اند تا در طول عمر گران بها و پربار خود نزدیکی به خداوند و شناخت هر چه بیشتر خالق را در اندوختن دانش و انتشار آن در بین تشنگان علم تعریف کنند و بدین سان این جامعۀ مضطرب و جنگ زده را به سواحل امن برسانند، انسان های کاملی که تکامل خود را در افتادگی و خدمت به همنوعان یافته اند. پس وظیفۀ ماست که با ادای تشکری شایسته از این مخلوقات خاص خداوندی تشکر از پروردگار خالق را به جای آوریم.

استاد گران قدر، سرکار خانم دکتر آلنوش طریان، از جمله معدود افرادی هستند که در پی این بینش و دیدگاه توانستند با دانشی که کسب کرده اند خود را به عالم خورشید و ستارگان و افلاک نزدیک سازند.

گذشته از برخورداری از چنین ویژگی خاصی، که نصیب هر انسانی نمی شود، تلاش این بانوی بزرگوار و وارسته، که برای یافتن توضیحات علمی و لایتناهی بودن قدرت و حکمت خداوند سختی های فراوانی را بر خود هموار ساخت، کافی  است که ایشان را از معدود افراد سعادتمندی بدانیم که در کنار نزدیکی و انس بیشتر با پدیده های الهی خدمات ارزنده ای به پیشرفت علم و پژوهش در کشور ارائه داده اند.

تعداد بی شمار اساتیدی که هم اینک در حوزۀ فیزیک، به ویژه فیزیک ستارگان، که خانم دکتر طریان خود بانی تأسیس این رشته در دانشگاه تهران بوده اند، مشغول به کارند و تحقیقاتی که ایشان در این حوزه به عمل آورده اند گواه عمق عظمت روح و وسعت دانش این بانوی اندیشمند و جست و جوگر است.

خانم دکتر آلنوش طریان، شما یکی از بزرگوارانی هستید که ارمنیان ایران به جامعۀ علمی کشور تقدیم کرده و به این خاطر بر خود می بالیم. اینجانب از سوی خود و تمامی موکلانم در کشور از فعالیت های علمی شما تشکر می کنم و از خداوند متعال خواستارم که وجود شما را در پهنۀ علمی کشور همچنان حفظ کند.

عزیزان، حضور بزرگوارانی چون دکتر آلنوش طریان نمونۀ بارز این مدعاست که ارمنیان در طول سفر پرافتخار تاریخ ایران زمین نه رفیق نیمه راه بلکه همواره از مسافران غیرتمند این قافلۀ بزرگ بوده اند. وجود بیش از سیصد شهید، جانباز و آزادۀ ارمنی دلیلی بر این مدعاست که ما خود را ایرانیانی هم طراز با دیگر برادران و خواهران ایرانی خود می دانیم و برای جان فشانی در راه اهداف والای کشورمان آماده ایم. وجود خیل عظیم صنعتگران و متخصصان مجرب ارمنی دلیلی بر این مدعاست که ما نیز برای پیشرفت و توسعۀ صنعتی ایران عزیزمان از هیچ کاری فروگذار نیستیم. وجود اساتید دانشگاهی دلسوز ارمنی در کنار دیگر برادران و خواهران ایرانی خود دلیلی بر این مدعاست که ارمنیان همواره در راه ائتلای اهداف فرهنگی و آموزشی کشور داوطلب بوده اند.

در مقام نمایندۀ ارمنیان تهران و شمال کشور در مجلس شورای اسلامی مفتخرم که در این جمع صمیمی حضور داشته و یک بار دیگر شاهد یکدلی و همبستگی اقوام مختلف ایران عزیزمان باشم. به منزلۀ خادم کوچک ملت بزرگ ایران در برابر انسانیت و دانش این بزرگوار، که موجب شده تا اهل فن ایشان را مادر نجوم ایران بنامند، متواضعانه سر تعظیم فرود می آورم و دست همۀ اساتید و اندیشمندان را می بوسم.

آلنوش طریان، ستاره ای درخشان در آسمان علم[3]

اسقف اعظم، سبو سرکسیان

در این شب به یادماندنی، شایسته است قبل از هر چیز از تلاش ها و ابتکارات مؤسسۀ ترجمه و تحقیق هور و انجمن خیریۀ بانوان ارمنی برای برپایی مراسم تقدیر از دکتر آلنوش طریان، اولین استاد فیزیک زن در تاریخ ایران، که با توفیقات و دستاوردهای خود در عرصۀ علم نقش ویژه ای در زندگی اجتماعی ایران و به خصوص، در عرصه های تعلیم و تربیت و علم اندوزی داشته است، قدردانی کنیم.

دکتر آلنوش طریان به منزلۀ یکی از بنیان گذاران علم ژئوفیزیک در ایران و همچنین به منزلۀ ستاره شناس و دانشمند گنج های اندیشه و روح خود را تقدیم میهن خود کرده و آنها را در راه تعالی سطح علمی نسل جدید به کار گرفته. بزرگی یک دانشمند الزاماً در بزرگی علم او نیست بلکه در به کارگیری این علم به بهترین نحو و نیز تبدیل این علم به نعمت است. دکتر آلنوش طریان در خانواده ای با تحصیلات عالی دیده به جهان گشود و فرزندی شایسته برای پدر و مادر خود شد. والدین او وارتو و آرتو طریان، که دارای تحصیلات عالی بودند، با ارزانی نمودن مهر خود نسبت به دخترشان این مهر را به تمامی هم میهنان خود تسری دادند. پدر ایشان، در مقام یک زبان شناس و مترجم، شاهنامۀ فردوسی رابه زبان فرانسه ترجمه کرده است.

همان طور که گفته شد از دکتر طریان به منزلۀ مادر خورشید و ستارگان نام برده می شود، مادری که با علم خویش ستارگان را به تسخیر درآورد. او به دلیل این ویژگی ها و دستاوردها مفتخر به دریافت نشان مسروپ ماشتوتس مقدس، از جاثلیقی ارامنۀ حوزۀ سیلیسیه شده است. البته، لازم به ذکر است که دکتر آلنوش طریان نشان ها و تقدیرنامه های بسیاری به نشانۀ قدردانی از خدمات ارزنده دریافت کرده است.

در این مراسم زیبا و خاطره انگیز، که به مناسبت نودمین زادروز دکتر آلنوش طریان برگزار شده است، تبریکات صمیمانۀ خود را تقدیم ایشان می دارم و برای او موفقیت و سال های طولانی پربرکت را مسئلت می کنم. امیدوارم داستان زندگی دکتر طریان الگویی برای نسل جدید ما باشد، نسلی که امروز بیش از هر زمان دیگر ضرورت گام برداشتن در راه علم حقیقی را احساس می کند. فراموش نکنیم که میهن هر ملتی با خدمات بی منت و متعهدانه و نیز دستاوردها و موفقیت های فرزندان آن به حیات خود ادامه می دهد و راه پیشرفت را می پیماید. نمونۀ بسیار زیبای آن دکتر آلنوش طریان عزیز و مورد احترام ماست. از خداوند متعال برای ایشان و برای میهن عزیز ما، ایران، آرزوی توفیق دارم.

پی نوشت ها:

1ـ تصاویر مراسم نودمین سالگرد تولد دکتر آلنوش طریان از رافی آرزومانیان.

2ـ متن سخنرانی مهندس گئورک وارطان، نمایندۀ ارمنیان تهران و شمال کشور در مجلس شورای اسلامی، در مراسم بزرگداشت دکتر آلنوش طریان.

3ـ پیام اسقف اعظم، سبو سرکسیان، به مناسبت بزرگداشت دکتر آلنوش طریان.

فصلنامه فرهنگی پیمان شماره 53
سال چهاردهم | پاییز 1389 | 232 صفحه
در این شماره می خوانید: